Mayn Shtetele MIELEC : 03/11/23

9 marca 2023 roku po raz czwarty z rzędu spotkaliśmy się aby upamiętnić rocznicę deportacji mieleckich Żydów.

9 marca 1942 roku Mielec stał się miastem wolnym od Żydów - Judenfrei.

Nasze pierwsze spotkanie, w 2020 roku odbyło się na terenie mogiły zbiorowej przy ulicy Świerkowej/Wspólnej. W tym roku powróciliśmy w to miejsce (dwa poprzednie upamiętnienia odbyły się na cmentarzu żydowskim przy ulicy Traugutta). W spotkaniu wzięli udział mielczanie, członkinie i członkowie Grupy Mayn Shtetele Mielec, młodzież Zespołu Szkół Technicznych wraz ze swoją nauczycielką Panią Sylwią Gołas. Naszymi gośćmi specjalnymi byli Ewa Łuczyńska z Warszawy i Paweł Kulig z Łodzi.

Z ogromnym wzruszeniem powitałam obecną podczas naszego upamiętnienia 12 letnią Tosię, która zechciała dołączyć do naszej Grupy Mayn Shtetele Mielec. Tosia jest bardzo zainteresowana historią mieleckich Żydów.

Tego dnia odwiedziliśmy również inne miejsca: cmentarz przy ulicy Jadernych, cmentarz przy ulicy Traugutta, teren gdzie stała mielecka synagoga, zapaliliśmy również znicz przy tablicy upamiętniającej 80 rocznicę Akcji Reinhardt w Mielcu.

Poniżej zdjęcia wykonane 9 marca 2023 roku , a także tekst mojego wystąpienia:

W którym miejscu na ziemi

Mam ustawić nagrobek dla ciebie, narodzie mój?

Szczątki twoje rozrzucone po tysiącach cmentarzy

Pamięć po tobie, wiatr cmentarny rozwiewa jak piasek

Dzień dobry

Szalom

Spotykamy się po raz czwarty z rzędu, aby upamiętnić zgładzoną mielecką społeczność żydowską.

Przeczytałam Państwu wiersz Eliasza Rajzmana Ognisty łuk, kończy się on wersem „ Pamięć o tobie wiatr cmentarny rozwiewa jak piasek”.

My jesteśmy tutaj po to, by tę PAMIĘĆ zatrzymać. By nie pozwolić jej ulecieć.

Bardzo dziękuję Państwu za przybycie. Bardzo gorąco witam członków grupy Mayn Shtetele Mielec. Jestem bardzo szczęśliwa, że nasze spotkania upamiętniające wpisały się już w mielecki kalendarz i wciąż przy tej pamięci trwacie.

Szczególnie gorąco witam naszych Gości spoza Mielca, Ewę Łuczyńską, która przyjechała do nas aż z Warszawy i jest przedstawicielką B’nai B’rith Polin, międzynarodowej organizacji założonej w Polsce w 1922 roku. Jest to najstarsza nieprzerwanie działająca organizacja żydowska na świecie.

Dziękuję za przybycie na nasze upamiętnienie Pawłowi Kuligowi, który przyjechał do nas z Łodzi. Paweł jest Prezesem Stowarzyszenia Strażnicy Pamięci i bardzo wspiera naszą działalność. Korzystając z okazji chciałam Pawłowi bardzo podziękować za to, że jego stowarzyszenie jest fundatorem tablicy, która niebawem stanie na terenie gdzie stała mielecka synagoga, obok pomnika.

Nasze pierwsze spotkanie w 2020 roku miało miejsce właśnie TUTAJ.

Jest to miejsce na mapie Mielca szczególne.

W świetle prawa krajowego, nigdy nie było cmentarzem, jest zbiorową mogiłą Żydów, w świetle prawa żydowskiego – to cmentarz, bo tu spoczywają Żydzi.

To właśnie tutaj pogrzebano ciała kilkuset ofiar dnia 9 marca 1942 roku.

Stoimy dzisiaj przed pomnikiem ufundowanym przez mieleckiego ocalałego Józefa Rubina. Pomnik poświęcony jest wszystkim pomordowanym w dniu 9 marca 1942 roku, ze szczególnym uwzględnieniem rodziny Blasbalg i Rubin.

Na tym cmentarzu znajduje się również macewa poświęcona rodzinie Stroch, Sarze, Chaninie i ich dzieciom Lazarowi i Sosi. Pomnik ufundowała córka Sary i Chanine, Rachela Sussman z domu Stroch, która przed wojną wyjechała z Mielca . Sara, Sosia i Lazar przebywali w obozie na Czekaju. Zginęli w 1943 roku w Lasku Berdechowskim.

Na tym cmentarzu znajduje się również nagrobek pochowanych w tym miejscu Tauby i Markusa Amsterdamów. Tauba urodziła się w Dąbrowie Tarnowskiej, przed wojną mieszkała z mężem i dziećmi pod Mielcem, w Trzcianie. W czasie wojny wysiedlono ich z gospodarstwa, które posiadali i zamieszkali w Mielcu. Nagrobek ufundował ich syn, ocalały dzięki Liście Schindlera, Szulim Hollander, którego żona Cerla i kilkoro dzieci, stracili życie w Auschwitz. Odczytamy dzisiaj ich imiona i nazwiska, położymy kamienie z tymi nazwiskami pod pomnikami i na nagrobkach.

Przeczytam teraz fragment wspomnień Szulima:

Po egzekucji, powierzono Żydom pochówek w zbiorowym grobie. Mam pamiątkowe zdjęcie przedstawiające grób moich rodziców. Tych rozstrzelanych Żydzi musieli zanieść do grobu. Wielu ludzi jeszcze żyło. Nie można było udzielić im pomocy, bo Niemcy stojąc obok, nie pozwalali tym ludziom pomóc ani ukryć ich. Więc wkładano ich żywcem do grobu… Podam teraz opis dyrektora firmy lotniczej o nazwisku Kleinemeyer: mały, średniego wzrostu, otyły, blondyn, wiekowy jak na tamte czasy, około 40 lat. Nosił mundur SS lub SA, dokładnie nie pamiętam. Pochodził z Bawarii w Niemczech i mieszkał z żoną i dziećmi. Żonę znałem bardzo dobrze, spędziłem u nich kilka miesięcy pracując w ogrodzie. On sam nie brał udziału w rozstrzeliwaniu, ale wiem, że wydawał rozkazy ich rozstrzeliwania, a gestapo rozstrzeliwało”.

Chciałabym aby wysłuchali Państwo jeszcze dwóch fragmentów wspomnień ocalałych mieleckich Żydów.

Pierwsze wspomnienie to wspomnienie Berty Lichtig, mieleckiej nauczycielki, która po wojnie spisała bardzo wiele relacji dla Żydowskiego Instytutu Historycznego.

„ A fala płynie z tobołami na plecach w rękach lub tylko dzieci prowadzi się, więcej się nie da rady, znowu skręca się na Tarnobrzeską, tu ludzie już zaczynają ciągnąć swoje tłumoki po ziemi. Widać jakieś furmanki naładowane po piętro, a ludzie jeszcze się pchają i proszą: weźcie mnie, weźcie dziecko, a po bokach kroczą „bohaterzy”, by tempo nie zwolnić, jeszcze ujrzeli Żyda z brodą, uciecha, razem ze skórą obdzierają. Ludzie wpadają do mieszkań polskich i wrzucają prędko by nikt ich nie dojrzał, chroń mój tłumok, którego już dalej ciągnąć nie może, a to przecież nieraz wszystko na co pracował całe życie.

Dokąd idziemy? Może na stację? Nie, już jesteśmy w Borku – zaraz Berdechów, stoi grupa SS- manów i wybiera z tłumu starszych, lepiej ubranych, ściąga nawet z furmanek, odciąga na bok.

Nikt nie wie po co. Więc schodzą na bok synowie lub córki z matkami, ojcami, inni stoją sami z boku, pewnie autami dalej odwiozą. W rowie już leży trup jakieś dziewczyny, słyszy się, że w mieszkaniu zastrzelono rodzinę Stemplerów, Granów ze synem na Rynku i wielu, wielu innych, a od stacji strzelanina oraz salwy, zginęło masę ludzi, którzy schodzili z drogi i przez cmentarz polski chcieli uciekać, albo inni, którzy szli jak zwykle do firmy swojej dalej do pracy (tak zginął Eder Tojlże).

A ludzie po śniegu i lodzie ciągną i ciągną, grupami w Berdechowie, coraz ich więcej…”

Drugie wspomnienie, to wspomnienie Mosesa Horna, pochodzącego z Borowej, którego matka i rodzeństwo spoczywają na cmentarzu żydowskim przy ulicy Traugutta. Wkrótce odwiedzi Mielec córka Mosesa Horna, Ilana.

„ We wczesnych godzinach porannych 8 marca 1942 roku w Mielcu, folksdojcz zastrzelił na moście na Wisłoce, żydowską dziewczynę a ciało zrzucił na dół, na lód. Inny mężczyzna, mój daleki krewny został zastrzelony przez swojego najlepszego przyjaciela, Niemca. Kto z sukcesem opuścił miasto wcześnie rano, uszedł śmierci, ale już około godziny 10 miasto rozbrzmiewało głosami niemieckich żołnierzy. Kilku Żydów zdołało uciec.

Panika w Mielcu była ogromna. Próbowano jeszcze się ratować. Zapłacono Niemcom. To było kilkanaście kilogramów złota i kilka tysięcy polskich złotych.

Ludzie pozamykali się w domach i siedzieli w ciszy.

Rankiem, 9 marca 1942 roku, przed wschodem słońca, na ulicach znowu zapanowało zamieszanie. Policja przeczesywała żydowskie domy. Każdy z Żydów mógł wziąć tylko mały bagaż. Każdy kto był chory i nie mógł podnieść się z łóżka, został zastrzelony w swoim domu.

Spędzono również Żydów mieszkających w pobliskich wsiach, które należały do gminy mieleckiej.

Ścigano ich jak bydło, wyrzucano przez okna na chodniki. Małe dzieci trzymano za nóżki, a ich głowy roztrzaskiwano o ścianę.

Mężczyźni, kobiety i dzieci, którzy byli zdolni do podróży, zostali zebrani na Rynku i pomaszerowali na lotnisko w Berdechowie”. Cała droga była usiana ciałami.

Policja przeczesywała domy w Mielcu, ktokolwiek został znaleziony, natychmiast był rozstrzelany.

Starzy, chorzy, psychicznie chorzy od razu zostali rozstrzelani na lotnisku. To była pierwsza grupa, drugą stanowili młodzi, zdrowi mężczyźni. Trzecią grupą byli ludzie w średnim wieku, a także dzieci.

Młodzi Żydzi zostali wyznaczeni do kopania trzech grobów. Znalazło się w nich ok. 400 ciał. Ubrania i buty w dobrym stanie, zostały ściągnięte z ciał. Po tym strasznym wydarzeniu, zaledwie kilku z pracujących wróciło na lotnisko, reszta zginęła podczas kopania grobów.

11 marca 1942 roku ludzie zostali umieszczeni w bydlęcych wagonach i wysłani do Lublina. Stamtąd zostali wysłani do różnych miast: Dubienki, Międzyrzecza, Bełżca i innych. Wielu więźniów nie dojechało do celu. Ginęli w bydlęcych wagonach, albo podczas wyczerpujących marszów”

Jesteśmy tutaj nie dla śmierci, chociaż zgromadziliśmy się w rocznicę śmierci kilkuset mieszkańców miasta. Jesteśmy dla ŻYCIA Chaim. Plan Hitlera zakładał zagładę Żydów. Całkowitą. Zakładał zapomnienie i niepamięć. Nasza obecność dzisiaj tutaj, świadczy bardzo mocno o tym, że się nie udało.

Cmentarze żydowskie to prawdziwe domy życia bet chaim – pisała Anna Kamieńska . Mówią o życiu wymordowanego przez hitlerowskiego najeźdźcę narodu Żydów polskich, ukazują ich głębokie zakorzenienie na tej ziemi, w nizinnym krajobrazie dorzecza Wisły.

Życie. Chaim.

Odczytamy teraz ponad 200 nazwisk mieleckich Żydów, którzy stracili życie w czasie II wojny światowej. Rozstrzelani na ulicach, zgładzeni w obozach zagłady, zamęczeniu w obozach pracy, denuncjowani…

Nazwiska te to kolejne nazwiska dopisane przeze mnie w tym roku do mieleckiej listy ofiar Holokaustu, którą tworzę .

Zachor

Galizer Natan

Garfunkel Szira

Garfunkel Riwka

Garten Riwka

Garszen Jakov

Gartner Jakub

Geldwerth Riwka

Geminder Jeddidie Israel

Geminder Szymon Dawid

Geminder Sara

Geminder Chaja

Geminder Chaim

Gersten Sara

Gersten Jehoszua

Gersten Cila

Gersten Rachela

Gersten Jehoszua

Gersten Naftali

Gersten Sara

Gersten Cwi

Gersten Mosze

Gersten Bracha

Gerszen Blima

Gerszen Elezer

Gerszen Cwi

Gerszen Cila

Gertner Cywia,

Geschwind Jetta

Geschwind Izrael

Gettinger Hersz

Gettinger Mala

Gettinger Molly

Gettinger imię nieznane

Gewruz Mosze

Glasman Mordechaj

Glasman Szalom

Glasman Perec

Glatt Lea

Gleich Pesia

Glucksman Jehuda Sucher

Goldberg Szymon

Goldberg Feiwel

Goldberg Aleksander

Goldberg Henrik

Goldberg Regina

Goldblatt Reiner Rywka

Goldblum Mendel

Goldklang Nafatali

Goldklang Zew

Goldklang Malka

Goldklang Estera z domu Adler

Goldklang Szmelke

Goldklang Sara

Goldstein Estera z domu Fenichel,

Goldstein Izak

Goldzahler Pepa

Goldzahler Naftali

Goldzahler Dawid

Goldzahler Rachela

Goldwerth Riwka

Gotdenker Dwora

Gottdenker Fela

Grois Aron

Grois Jeszua

Grois Rafael

Gross Bela

Gross Chaja

Gross Chana

Gross Gela

Gross Frieda

Gross Jehuda (Juda)

Gross Lazar Chaim

Gross Mojżesz Dawid

Gross Estera

Gross Rachela

Gross Sara

Gross Salomon

Gross Sara

Grün Szymon

Grün Etel

Grünbaum Paula

Grünberg Chaja Idel

Grünspan Brandla

Grünspan Cypa

Grünspan Josef

Grünspan Mina

Garfunkel Cyrla

Garfunkel Efraim

Haller Cwi

Haller Cipora

Haller Dawid

Haller Mosze

Haller Sara

Kurz Amalia

Kurz Estera

Kurz Feiga

Kurz Reuven (Rubin)

Freiberg Frymeta

Hamer Chawa

Hamer Ester

Hamer Gitla

Hamer Herz

Hamer Hinda

Hamer Jakov

Hamer Mosze

Hamer Ruchama

Hammer Matylda

Hammer Abraham

Hammer Rachela

Haber Ester

Heiner Mosze

Heller Aron

Heller Beila

Heller Daniel

Heller Estera

Heller Gołda

Heller Ignacy

Heller Israel

Heller Jankiel

Heller Laizer

Heller Rajzla

Heller Regina Hudesa

Heller Riwka

Hönig Eliasz

Hönig Peppa

Hiller Nataniel

Heuman Gitla

Heuman Dina

Heuman Lea

Heuman Menasze

Heuman Malka

Heuman Szindla

Padawer Szchindla

Padawer Helena

Padawer Gerda

Herbst Malka

Herc Rachela

Herc Malka

Herc Chaja

Herman Zeew

Hermele Abraham

Hermele Abril

Hermele Blima

Hermele Chaim

Hermele Dawid

Hermele Frida

Hermele Juda

Hermele Izak

Hermele Malcia

Hermele Zofia

Herzig Heschel

Herzig Menachem Mundek

Hetinger Mosze

Heuberg Samuel

Hiller Bila

Hiller Israel

Hiller Nataniel

Hiller Rachela

Hillman Klara

Hirsch Gitla

Herschmann Estera

Herz Ida Frieda

Herz Israel Mendel

Heremele Szoszana

Hermele Sana

Hirszch Menasze

Hirsch NN

Hirszch Rejzla

Hirsch Frieda

Hrisch Breindla

Hirsch Gimpel Mordechaj

Hönig Nechama

Hauser Czarny

Hauser Chaja Lea

Hauser Kalman

Hojda Schaul

Hojda Natan

Hojda Itta

Höllander Frieda

Höllander Meir

Höllander Petachia

Höllander Etla

Höllander Cerla

Höllander Ita

Höllander Motel

Hönig Jakow

Hönig Markus

Hönig Eliasz

Hönig Jakub

Horn Ida

Horowitz Chaim Pinkas

Horowtiz Abraham Leib

Horowitz Mendele

Horowitz Alter Meilech

Horowitz Lazar

Horowitz Chaja Blima

Horowitz Menachem

Horowitz Menachem Mendel

Horowitz Mosze Chaim

Horowitz Miriam Jachweta

Horowitz Jakow

Horowitz Feiga

Horowitz Szlomo

Horowitz Elimelech

Horowitz Naftali

Szanowna Pani Izabela Sekulska,

Członkinie i Członkowie

Grupy Mayn Shtetele Mielec,

Mieszkanki i Mieszkańcy Mielca

Bardzo dziękujemy za zaproszenie nas na upamiętnienie 81 rocznicy Zagłady mieleckich Żydów.

Ogromnie doceniamy Wasze starania na rzecz ocalenia, czy raczej przywracania pamięci o mieleckich Żydach: zarówno niezwykłą opiekę nad cmentarzami oraz historycznymi miejscami pamięci, jak i wspaniałe opracowania historii żydowskich mieszkańców Waszego miasta. Jesteśmy pod wielkim wrażeniem Waszej działalności, jej skali i efektów.

Życzymy Wam dużo sił i wytrwałości w dalszej pracy oraz życzliwego i pomocnego otoczenia.

Zarząd

Żydowskie Stowarzyszenie B'nai B'rith w Rzeczypospolitej Polskiej

Warszawa – Mielec 9.03.2023

Treść listu przekazała mi Ewa Łuczyńska

Dziękuję.