Obóz pracy w Mielcu. Projekt upamiętnienia.

 

Zdjęcie pochodzi z kolekcji M. Borgera, Yad Vashem

Autor mapki: Andrzej Krempa

Historia obozu pracy usytuowanego podczas II wojny światowej na terenie fabryki lotniczej  jest w Mielcu mało znana.

Zarówno miejsce, gdzie znajdował się obóz (jedynym elementem z tamtego okresu, który  zachował się do dnia dzisiejszego jest obozowa brama), jak i miejsce pochówku więźniów obozu na terenie tzw. Lasku Berdechowskiego nie jest  należycie upamiętnione. Jedynym śladem "opowiadającym" o tamtej strasznej historii jest skromny pomnik postawiony w latach 80 ubiegłego wieku.

Dlatego w 2021 roku jako grupa osób, której na sercu leży przywracanie pamięci o mieleckich Żydach, podjęliśmy działania mające na celu oznaczenie wyżej wymienionych miejsc i upamiętnienie OFIAR obozu pracy w Mielcu.

W tym też celu zostały złożone stosowne wnioski do :

Fundacji Zapomniane, Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie, Wojewódzkiego Podkarpackiego Konserwatora Zabytków, Urzędu Miasta w Mielcu.

W pierwszej połowie 2021 roku odbyła się na tym terenie wizja lokalna z udziałem pracowników Fundacji Zapomniane i Komisji Rabinicznej ds. Cmentarzy przy Naczelnym Rabinie Polski.

W poniższym tekście, Andrzej Krempa przedstawia historię obozu pracy oraz propozycję treści jaka powinna  znaleźć się na tablicy informacyjnej.

Izabela Sekulska, Mayn Shtetele Mielec

Projekt upamiętnienia obozu przy Flugzeugwerk Mielec.

 

 

1. Tło historyczne

 

 

Flugzeugwerk Mielec i obóz pracy

 

Wybudowane w ramach COP mieleckie zakłady lotnicze w czasie okupacji niemieckiej zostały na okres prawie pięciu lat włączone do niemieckiego koncernu lotniczego Ernst Heinkel Flugzeugwerk z Rostoku, pod nazwą Flugzeugwerk Mielec. Pracowało w nich wiele Polaków i Żydów. W wytwórni remontowano samoloty oraz produkowano usterzenia do samolotów bombowych Heinkel He-111, He-177. Rozpoczeto tez produkcję samolotów kompletnych He-111 (zmontowano 25 szt). W 1943 r. próbowano montować kompletne samoloty Heinkel He-219 (zmontowano 4 szt).

Trzon załogi stanowiła polska kadra przedwojenna, licząca około 400 osob, oraz jeszcze mniej liczna kadra fachowcow niemieckich. Resztę stanowiła ludność żydowska, pochodząca z rożnych stron Polski i krajow okupowanych, nie posiadająca kwalifikacji do produkcji lotniczej, skoszarowana w obozie pracy na terenie zakładu. Na pozostałe 75% załogi składała się duża grupa wysiedleńcow z Poznańskiego, grupa młodzieżowa „Baudienst”, skoszarowana poza zakładem, oraz grupa pracownikow dojeżdżających codziennie do pracy z Mielca i okolic.

W południowo-wschodniej części zakładów na obszarze około jednego hektara utworzono obóz dla pracujących Żydów. Obóz był ogrodzony drutem kolczastym pod napięciem elektrycznym. Po wysiedleniu mieleckich Żydów w dniu 9 marca 1942 r. obóz przyjął pierwsze 100 osób wyselekcjonowanych przy mieleckich hangarach. W dalszym okresie do obozu przywożono ludność żydowską pochodząca z różnych stron Polski i krajów okupowanych. W szczytowym okresie zatrudnienia, w drugim kwartale 1944 r., na ogólną liczbę 5500 osób zatrudnionych w zakładach lotniczych pracowało 2300 Żydów w tym 400 kobiet.

Za najmniejsze uchybienie przy pracy byli bici i karani pozbawieniem pożywienia, które było i tak bardzo skąpe. Skutkiem tego byli stale głodni, wręcz chodzili opuchnięci z głodu.

W trakcie pracy robotników żydowskich na oddziałach produkcyjnych, pomocniczych i gospodarczych  wykonywano tzw. „listy śmierci”, czyli wykazy osób nieprzydatnych przy produkcji lotniczej. Listy były przekazywane do gestapo, które w Lasku Berdechowskim wykonywało egzekucje. Duże natężenie rozstrzeliwań było w okresie wybuchu epidemii tyfusu w obozie. Słabych i chorych rozstrzeliwano. Szacuje się, że w Lasku Berdechowskim pochowanych jest około 800 obywateli polskich narodowości żydowskiej, rozstrzelanych w tym miejscu lub przywiezionych martwych z obozu.

W 1943 r. w północno-zachodniej części obozu wydzielono niewielki teren obejmujący część baraku mieszkalnego. Był to obóz karny dla Polaków. Ta część ogrodzona była drutem kolczastym pod napięciem elektrycznym, z oddzielnym wejściem od strony zakładu. Przebywali w nim Polacy nieprzestrzegający przepisów o pracy lub podejrzani o sabotaż. Trzymano ich przez krótki czas, od dwóch do czterech tygodni, gdyż odpowiadali za mało znaczące przestępstwa.

W pierwszej fazie istnienia obozu dla Żydów i Polaków nadzór nad nim sprawowała straż

 przemysłowa Werkschutz. Od 1 września 1943 r. kierownictwo obozu przejęło SS Totenkopf (Trupie Główki), czyli formacja tworzona przez strażników obozów koncentracyjnych. W kwietniu 1944 r. obóz przekształcony został w obóz koncentracyjny, który podlegał obozowi w Płaszowie. Od tego czasu miał urzędową nazwę „Obóz pracy w Płaszowie, filia w Mielcu”. Mielecki obóz został zlikwidowany w dniu 24 lipca 1944 r. po nalocie samolotów amerykańskich na mielecką wytwórnię samolotów. Więźniowie zostali przewiezieni do obozów na terenie Rzeszy. Obecnie teren dawnego obozu jest zabudowany, ale pozostała betonowa brama obozu oraz od strony wschodniej pozostałości ogrodzenia obozu z zachowanym oryginalnym drutem kolczastym zawieszonym na izolatorach, które w okresie istnienia obozu były pod napięciem elektrycznym.

Zakłady lotnicze funkcjonowały do ostatnich dni okupacji niemieckiej w Mielcu, czyli do 8 sierpnia 1944 r. Ostatecznie zakłady lotnicze zostały ewakuowane do Bad Ganderscheim w Dolnej Saksonii, niedaleko Buchenwaldu, gdzie była kontynuowana produkcja lotnicza. Robotnicy polscy (nie wiadomo niestety, czy wśród nich znajdowali się również robotnicy z Mielca), w liczbie około 500 osób, z obozu w Buchenwaldzie byli umieszczeni w ruinach kościoła w tej miejscowości. Do czasu wyzwolenia przez aliantów przebywali tam w bardzo trudnych warunkach.

 

           Lasek Berdechowski

 

Lasek Berdechowski to zalesiony teren pomiędzy północną częścią obiektów byłego WSK Mielec (obecnie SSE EURO-PARK), a lotniskiem (patrz plan sytuacyjny). W okresie okupacji Lasek Berdechowski był większy i obejmował m. innymi pas terenu przy obecnej ulicy COP-u od strony obiektów SSE. Obecnie są tam obiekty byłej wieży kontroli ruchu lotniczego i innej zabudowy ogrodzonej wysokim metalowym płotem. Lasek jest miejscem egzekucji i pochówku osób zamordowanych podczas funkcjonowania obozu pracy przy Flugzeugwerk Mielec (zakłady lotnicze podczas okupacji niemieckiej). Duże natężenie rozstrzeliwań było w okresie wybuchu epidemii tyfusu w obozie. Słabych i chorych rozstrzeliwano. Świadkowie podają, że w tym okresie widziano wielokrotnie furmankę przewożącą jednorazowo od sześciu do ponad dziesięciu chorych do Lasku Berdechowskiego, a później przyjeżdżało samochodem kilku gestapowców z Mielca i dokonywało rozstrzeliwań. Wyselekcjonowani chorzy przewożeni byli furmankami do miejsca rozstrzeliwania. Były przypadki, że Żydów pędzono grupami na rozstrzelanie. Jeden z Polaków, Aleksander Studziński, który pracował w przepompowni, tak to opisał:

Kilka razy widziałem z odległości około 50 metrów – jak Niemcy wypędzali z obozu Żydów w grupach do 17 osób i wszystkich tych Żydów w lesie rozstrzeliwał osobiście Zimmermann – gestapowiec z Mielca. Żydów pędzono na rozstrzeliwanie w asyście kilku strażników obozowych. Zimmermann strzelał z bezpośredniej odległości z krótkiej broni w tył głowy Żyda. Przed rozstrzelaniem, wszyscy Żydzi musieli się rozebrać i klęknąć na ziemi. Rowy były wcześniej wykopane przez Żydów rozstrzelanych poprzednio.

 

Do rozstrzeliwań Żydów w Lasku Berdechowskim gestapowiec Zimmermann angażował także młodych Niemców z Hitlerjugend, którzy w ramach doskonalenia strzeleckiego zabijali skazańców. Rozstrzeliwani byli głównie Żydzi, ale zdarzało się, że z terenu miasta Zimmermann przywoził także osoby narodowości polskiej.

Rozstrzeliwań dokonywali też funkcjonariusze ochrony zakładu tzw. Werkschutz. W związku z ucieczkami z obozu, wykonywano karne egzekucje.  Zdarzało się, że ciężko chorzy Żydzi byli zakopywani żywcem. Jeden ze świadków w procesie szefa mieleckiego gestapo,Thormayera zeznał, że Żyd Ascheim tak został zakopany, bo ten uznał, że szkoda dla niego kuli, a w trakcie grzebania rozstrzelanych upychał zwłoki, depcząc po głowach w dołku, aby więcej mogło się pomieścić.

 

Szacuje się, że w Lasku Berdechowskim pochowanych jest około 800 obywateli polskich narodowości żydowskiej, rozstrzelanych w tym miejscu lub przywiezionych martwych z obozu. Po wojnie instytucje zajmujące się grobownictwem na podstawie widocznych jeszcze mogił określiły taką liczbę pochowanych. Te dane są z dużym przybliżeniem zbieżne  z szacunkami robionymi na podstawie informacji o rotacji więźniów w obozie i informacji podawanych przez wywiad przemysłowy AK w Mielcu o ilości pracujących Żydów. Z powodu nieprzeprowadzenia prac ekshumacyjnych, dokładniejsza liczba osób tam pochowanych nie jest znana. Miejsce rozstrzeliwań, nazywane po wojnie „Małym Katyniem”, nie jest oznakowane, rośnie tam las lub jest zabudowane. Według niektórych świadków, część grobów jest zabetonowana wybudowanym po wojnie pasem kołowania samolotów odrzutowych, ciągnącym się wzdłuż południowej części lotniska (obecnie to ulica COP-u). W trakcie prac modernizacyjnych tego pasa (patrz zdjęcie z wizji lokalnej) w latach 50-tych odkryte szczątki ludzkie były pakowane w skrzynie i wywożone w nieznanym kierunku. Ten fragment wydobytych szczątków zaznaczono na planie sytuacyjnym kolorem czerwonym. Prawdopodobnie budowa toru kolejowego w czasach współczesnych (kolor czarny na planie) też naruszyła stanowiska pochówków.

W pobliżu Lasku Berdechowskiego postawiono w 1983 r. niewielki obelisk na pamiątkę „pomordowanym pracownikom zakładów lotniczych oraz okolicznej ludności polskiej i żydowskiej w czasie II wojny światowej”.

 

Na podstawie śledztw w latach 60-tych prowadzonych przez prokuratorów Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich o/ Rzeszów i relacji więźniów ustaliłem niektóre nazwiska osób pochowanych w Lasku Berdechowskim.

 

Cząstkowa lista ofiar (listę przygotował Andrzej Krempa, do listy kilka nazwisk dodała Izabela Sekulska)

 

Cząstkowa lista ofiar

Na podstawie śledztw w latach 60-tych prowadzonych przez prokuratorów Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich o/ Rzeszów i relacji więźniów Andrzej Krempa ustalił niektóre nazwiska osób pochowanych w Lasku Berdechowskim.

Listę uzupełniłam o kilka nazwisk.

 

Cząstkowa lista ofiar

  

 

 Lista w porządku alfabetycznym

 Ackermann, kobieta

Adler Dawid  z Mielca

Ajnhorn Szaul z Dąbrowy Tarnowskiej

Ascheim Benjamin z Wojsławia

Dawid Behrenknophf

Berger

Bernhut z Krakowa

Biegajera N. z Radomyśla Wielkiego

Bitkower Maks

Bitkower, żona Maksa

Blattberg

Blattberg Mechel

Blech (Bloch) Maurycy  z Gorlic

Blech (Bloch) Karl z Gorlic

Bucholz Mojżesz

Cymermann (lub Zimmermann) z Wielopola Skrzyńskiego

Ebenholz, mężczyzna z Radomyśla Wielkiego

Ebenholz, kobieta  z Radomyśla

Eisland Jekutiel,  z Radomyśla Wielkiego, lat około 18

Eisland Jekutiel II z Radomyśla Wielkiego

Eisland N. z Radomyśla Wielkiego

Eisen N. z Wielopola Skrzyńskiego

Feder (lub Vetter) z Mielca

Federber

Feit Abraham z Mielca

Fen Natan z Dąbrowy Tarnowskiej

Feuer Natan z Trzciany

Feuer Zachariasz z Trzciany

Friedman Markus

Friedman, kobieta

Friedman Szymon, l. 6 lub 7

Friedman, brat Szymona lat ok. 13

Geller Ascher vel Oskar z Gorlic

Jecheszkiel Goldfinger

Grünberg Natan z Mielca

Grünberg Nüssen z Mielca

Grünberg syn Nüssena

Grünberg II syn Nüssena

Hauser (albo Hausner) z Radomyśla Wielkiego

Holzgrün z Radomyśla Wielkiego

Holzgrün II z Radomyśla Wielkiego

Iccak NN

Jakubie E. z Radomyśla Wielkiego

 Kin Markus z Dąbrowy Tarnowskiej

Kinzlinger

Klagsbald lub Klagsbrun Chaim z Mielca, lat 19

Klein Israel, lat około 17-18

Kluger z Mielca

 Kon Acher

Kornreich (lub Kornberg) z Gorlic

Krigier Szulim z Dąbrowy Tarnowskiej

König Izrael z Radomyśla Wielkiego, lat. ok 17-18

Kura Markus z Dąbrowy Tarnowskiej

Kurtz z Mielca

Lajb Kenig

Lajb Mosze

Lehrer Abraham z Nowego Sącza

Leszkowicz z Mielca

Leszkowicz II

Leimann Israel

Leyman, lat 18

Mahler (lub Müller)  lat 16

Medina

Medina Salomon z Gorlic

Menasze

Metzendrof z Krakowa, lat 60

Michalski Walenty z Mielca, lat 37

Muszel (Muschel) Izak z Radomyśla Wielkiego, lat 50

Muszel (Muschel) Lejb z Radomyśla Wielkiego, lat 46

Nord kobieta z Radomyśla Wielkiego

Nord Moses mężczyzna z Radomyśla Wielkiego

Peterson Izrael

Podolski

Rosenfeld

Ryk Chaim z Tarnowa

Schnur (lub Smulewicz)

Segal Mosze z Krakowa, lat ok.22-23

Seil Peter

Seidel

Sroka z Tarnowa, lat 23

Stroh Lazar

Stroh Sara z Mielca, lat 51

Stroh Sosia z Mielca, lat 17

Strum Chaim z Wielopola Skrzyńskiego

Swibl Abraham

Szwank Moses z Tarnowa

Wachtel z Dąbrowy Tarnowskiej

Weinreich

Wind Dawid z Radomyśla Wielkiego, lat 40

Warszawski (lub Warszawiak) z Warszawy

Wassermann Szyja z Dąbrowy Tarnowskiej

Zemela E.

„Zofia” lat.ok.19-20.

Zughaft Mordechaj z Radomyśla Wielkiego, lat 50

 

dwóch więźniów z obywatelstwem brazylijskim

chłopiec pochodzenia ukraińskiego

 

W Lesie Berdechowskim spoczywają prawdopodobnie ofiary egzekucji Żydów przetrzymywanych w mieleckich hangarach po deportacji Żydów z Mielca i okolic w marcu 1942 roku: sędzia Baruch Pohoryles z żoną Franciszką i córką, mężczyzna Seiden, Samuel Kohn, Tema Lichitg, rodzina Horowitz i inni.

 

Lista niealfabetyczna z większą ilością danych:

·       Szulim Kriger z Dąbrowy Tarnowskiej, zmarł z wycieńczenia podczas wykonywania pracy

·       Abraham Swibl z Dąbrowy Tarnowskiej zmarł z wycieńczenia

·       Markus Kin z Dąbrowy Tarnowskiej, zmarł z wycieńczenia

·       Markus Kura z Dąbrowy Tarnowskiej

·       Chaim Ryk z Tarnowa

·       Mozes Szwank z Tarnowa

·       Peter Seil – złapany i zastrzelony za ucieczkę z obozu

·       Wachtel z Dąbrowy Tarnowskiej – złapany i zastrzelony za ucieczkę z obozu

·       Jakubie E.  z Radomyśla – zastrzelony w potylicę za ucieczkę innych więźniów

·       Jekutiel Eisland– zastrzelony jako chory

·       Jekutiel Eisland II

·       Izrael König z Radomyśla - zastrzelony w potylicę za ucieczkę innych więźniów

·       Seidel - zastrzelony w potylicę za ucieczkę innych więźniów

·       Hauser z Radomyśla - zastrzelony w potylicę za ucieczkę innych więźniów

·       Leszkowicz  z Mielca - zastrzelony w potylicę za ucieczkę innych więźniów

·       Chaim Sturm z Wielopola - zastrzelony w potylicę za ucieczkę innych więźniów

·       Chaim Klagsbrun lub Klasgbald z Mielca - zastrzelony w potylicę za ucieczkę innych więźniów

·       Nathan Fen z Dąbrowy Tarnowskiej - zastrzelony w potylicę za ucieczkę innych więźniów

·        Dawid Adler z Mielca - zastrzelony w potylicę za ucieczkę innych więźniów

·       Feder (lub Vetter) z Mielca - zastrzelony w potylicę za ucieczkę innych więźniów

·       Mojżesz Bucholz, za handel odzieżą i związek z Polką

·       N. Biegajera z Radomyśla

·       Berger – policjant żydowski (OD-man)

·       Mechel Blattberg (syn Schulima) z Mielca − za posiadanie chleba

·       Profesor Karl Blech (Bloch), lekarz z Dąbrowy Tarnowskiej (a później z Gorlic) – za przygotowania do ucieczki

·       Brat profesora Blecha,   Maurycy Blech syn Markusa i Lieby – za przygotowania do ucieczki,  zmarł 30 września 1943

·       Bracia Medina z Gorlic– za przygotowania do ucieczki, lato 1943

·       Prawnik Ascher vel Oskar Geller– za przygotowania do ucieczki, lato 1943, urodzony 25 lutego 1885 roku, syn Aby i Racheli

·       Weinreich – za przygotowania do ucieczki

·       Kornreich (lub Kornberg) z Gorlic – za przygotowania do ucieczki, lato 1943

·       Rosenfeld– za przygotowania do ucieczki, lato 1943

·       Ascheim Benjamin zakopany żywcem– za przygotowania do ucieczki, rok 1943, AIPN 196/562, t.1

·       Natan Feuer z Trzciany koło Mielca – za ucieczkę z obozu Józefa Buchena z Mielca i Lista Arena z Wielopola Skrzyńskiego, 1943

·       N. Eisland z Radomyśla Wielkiego – za ucieczkę z obozu Józefa Buchena z Mielca i Lista Arena z Wielopola Skrzyńskiego, 1943

·       N. Eisen z Wielopola Skrzyńskiego – za ucieczkę z obozu Józefa Buchena z Mielca i Lista Arena z Wielopola Skrzyńskiego

·       Warszawski (lub Warszawiak) z Warszawy – za ucieczkę innego więźnia

·       Podolski za kradzież kartofli i  za ucieczkę innego więźnia

·       Mosze Segal – brat OD-mana Ashera Segala – za ucieczkę innego więźnia

·       Leyman (18 lat) – za ucieczkę innego więźnia

·       Israel Leimann – za ucieczkę innego więźnia

·       Dawid Wind z Radomyśla– za ucieczkę innego więźnia, czerwiec 1943r.

·       Mahler (lub Müller) – za ucieczkę innego więźnia

·       Kinzlinger (albo Kincliger) Szuel z Krakowa– za ucieczkę innego więźnia, rozstrzelany

·       Kluger z Mielca– za ucieczkę innego więźnia

·       Abraham Lehrer  z Nowego Sącza – za ucieczkę innego więźnia

·       Leszkowicz II– za ucieczkę innego więźnia

·       Schnur (lub Smulewicz) – za ucieczkę innego więźnia

·       E. Zemela – uciekinier z obozu, zabity łopatami przez więźniów na rozkaz komendanta Werkschutzu Steina

·       Chłopiec Kurtz z Mielca

·       Dwóch więźniów z obywatelstwem brazylijskim

·       Szyja Wassermann z Dąbrowy Tarnowskiej zagryziony przez psa komendanta obozu Schwammbergera

·       Dziecko Frydman (Friedman) – zastrzelone na terenie obozu przez Schwammbergera, wg zeznania Lieby Perlman chłopiec miał 6 lub 7 lat i miał na imię SZYMON

·       Dr Maks Bitkower, lekarz – zastrzelony przez Drozdza

·       Żona Bitkowera – lekarz, kierowała izba chorych– zastrzelona przez Drozdza

·       Cymermann – zastrzelony przez Drozdza

·       12 osób z obozu firmy Bäumer und Lösch na Czekaju. Cała grupa została zabrana z obozu do lasku berdechowskiego, gdzie musieli się rozebrać, głowy schylić między nogi i strzałem w potylice zostali zastrzeleni przez Zimmermanna i Thormayera. Inny gestapowiec Glamman, który był obecny przy tej egzekucji, bardzo energicznie próbował przekonywać szefa mieleckiego gestapo Thormayera, aby i on mógł rozstrzeliwać skazanych. W końcu pozwolono mu strzelać do jednego ze skazanych, ale tylko go zranił i wtedy ten skazany został dobity przez jednego z członków straży zakładowej. W tej grupie byli:

·        Sara Stroh z d. Berger, córka Sosia i syn Lazar Stroh. Wszyscy troje zostali upamiętnieni na tablicy pomnika na Wspólnej/ Świerkowej.

·       małżeństwo Nord, Moses i jego żona

·       małżeństwo Ebenholz (rytualny rzeźnik z Radomyśla)

·       kobieta Ackermann

·       mężczyzna Blattberg, źródło: IPN straty, dopisała do listy Izabela Sekulska

·       bracia Holzgrunowie z Radomyśla.

·       Leib Muszel (Muschel) z Radomyśla Wielkiego 46 lat, kupiec

·        Izak Muszel (Muschel) z Radomyśla Wielkiego, brat Leiba (43 lat, nauczyciel j. jidysz), styczeń 1943, syn Natana urodzony w 1900 roku w Przemyślu

·       Sroka z Tarnowa (23 lata)

·        Metzendrof z Krakowa (około 60 lat, blacharz)

·       Zughaft Mordechaj z Radomyśla Wielkiego (50 lat, kupiec jarzynami).

·       Chłopiec Friedman, brat Szymona, lat ok. 13 zabrany z obozu B&L, zeznanie Lieby Perlman, do listy dopisała Izabela Sekulska

·       Kenig Lajb - zeznanie Salomona Herszlaga - źródło: książka Rochelle Saidel, Mielec the shtetl who became a nazi concentraion camp (do listy dopisała Izabela Sekulska)

·       Mosze Lajb- zeznanie Salomona Herszlaga - źródło: książka Rochelle Saidel, Mielec the shtetl who became a nazi concentraion camp (do listy dopisała Izabela Sekulska)

·       Natan Grünberg z Mielca zamordowany w 1943 roku - IPN Straty, Indeks nazwisk do zespołu akt Najwyższego Trybunału Narodowego, proces J. Bühlera. Litery F-J, IPN GK 196/562 t.2, s.164, sygn.81 k 97  dopisała do listy Izabela Sekulska

·       Nüssen Grünberg z Mielca zamordowany w 1943 roku - Indeks nazwisk do zespołu akt Najwyższego Trybunału Narodowego, proces J. Bühlera. Litery F-J, IPN GK 196/562 t.2,  sygn.81 k 97 dopisała Izabela Sekulska

·        Grünberg syn imię NN z Mielca zamordowany w 1943 roku - Indeks nazwisk do zespołu akt Najwyższego Trybunału Narodowego, proces J. Bühlera. Litery F-J, IPN GK 196/562 t.2, ,sygn.81 k 97   dopisała Izabela Sekulska.

·       Grünberg syn imię NN z Mielca zamordowany w 1943 roku - Indeks nazwisk do zespołu akt Najwyższego Trybunału Narodowego, proces J. Bühlera. Litery F-J, IPN GK 196/562 t.2, sygn.81 k 97 dopisała Izabela Sekulska.

·        Zachariasz Feuer z Trzciany zamordowany w 1943 roku - Indeks nazwisk do zespołu akt Najwyższego Trybunału Narodowego, proces J. Bühlera. Litery F-J, IPN GK 196/562 t.2,  dopisała Izabela Sekulska.

·        Abraham Feit z Mielca, zamordowany w 1943 roku,  źródło jak wyżej, sygn.81 k 97 dopisała Izabela Sekulska

·       Walenty Michalski z Mielca, urodzony 10 czerwca 1906 roku, zastrzelony przez Zimmermanna 14 czerwca 1943 roku, zeznanie jego żony i brata, AIPN GK 164/4712

·        Israel Klein, lat około 17-18 – dopisała Izabela Sekulska, AIPN GK 164/4712

·       „Zofia” – Żydówka, agentka, lat ok. 19-20 zastrzelona w Lasku Berdechowskim przez kierownika SIPO, z którym utrzymywała bliższe stosunki. Kierownik wystraszony konsekwencjami latem 1943 roku, zawiózł ją do Lasku i tam zastrzelił, dopisała Izabela Sekulska.

·       Dawid Behrenknophf, zastrzelony w styczniu 1943 roku, AIPN Rz 191/99 – dopisała Izabela Sekulska

·       Naftali Szaja, zastrzeleni w styczniu 1943 roku, AIPN Rz 191/99 – dopisała Izabela Sekulska

·       Jecheszkiel Goldfinger, zamordowany jesienią 1942 roku, za pójście po wodę AIPN Rz 191/99 – dopisała Izabela Sekulska

·       Ascher Kon AIPN Rz 191/99 – dopisała Izabela Sekulska

·       Małżeństwo Friedman  - AIPN Rz 191/99 – dopisała Izabela Sekulska

·       Menasze AIPN Rz 191/99 – dopisała Izabela Sekulska

·       Peterson Izrael – rozstrzelany, Indeks Osób Represjonowanych IPN – dopisała Izabela Sekulska

·       Ajnhorn Szaul z Dąbrowy Tarnowskiej, zmarł z wycieńczenia, Indeks Osób Represjonowanych IPN – dopisała Izabela Sekulska

·       Bernhut z Krakowa – rozstrzelany, Indeks Osób Represjonowanych IPN – dopisała Izabela Sekulska

·       Federber – rozstrzelany, Indeks Osób Represjonowanych IPN – dopisała Izabela Sekulska

·       Iccak NN z Radomyśla Wielkiego, lat ok. 22-25 AIPN Rz 191/99 – dopisała Izabela Sekulska

 

 

 

 

 

Autorem listy jest Andrzej Krempa.

Ja dopisałam do niej 25 nazwisk, kilka imion do już zebranych nazwisk i innych danych.

 

 

 

Szczegóły funkcjonowania Flugzeugwerk Mielec i obozu zob.

 

1. Krempa, Zagłada Żydów mieleckich, Mielec 2012.

 

J. Halisz, A. Krempa, Mielec 1939-1945. Tajemnice militarne i historie wojenne,

                    Muzeum   Regionalne w Mielcu, Muzeum Historii Fotografii „Jadernówka”,

                    Mielec 2019.

 

 

2. Opis tablicy upamiętniającej

 

Proponowany sposób upamiętnienia to tablica o wymiarach około 150cm x 250cm, metalowa (najlepiej z aluminium malowana proszkowo) zamocowana na dwóch podporach metalowych.

           

            Miejsce usytuowania;

 

            Proponuję tablicę ustawić obok betonowej zachowanej bramy obozowej na terenie,

            gdzie jest budynek INTECH-2 (własność spółki MARR SA, której właścicielem jest

            miasto  Mielec) lub w pasie drogowym (patrz zdjęcie).

 

 

Poniżej proponowana treść tablicy:

 

 

 

 

 

 

Treść opisu:

 

Niemiecki nazistowski obóz pracy dla Żydów i Polaków

 

 

Wybudowane w ramach COP mieleckie zakłady lotnicze zostały na okres prawie pięciu lat włączone do niemieckiego koncernu lotniczego Ernst Heinkel Flugzeugwerk z Rostoku, pod nazwą Flugzeugwerk Mielec. Pracowało w nich wiele Polaków i Żydów. W południowo-wschodniej części zakładów na obszarze około jednego hektara utworzono obóz dla pracujących Żydów. Obóz był ogrodzony drutem kolczastym pod napięciem elektrycznym. Po wysiedleniu mieleckich Żydów w dniu 9 marca 1942 r. obóz przyjął pierwsze 100 osób wyselekcjonowanych przy mieleckich hangarach. W dalszym okresie do obozu przywożono ludność żydowską pochodząca z różnych stron Polski i krajów okupowanych. W szczytowym okresie zatrudnienia, w drugim kwartale 1944 r., na ogólną liczbę 5500 osób zatrudnionych w zakładach lotniczych pracowało 2300 Żydów w tym 400 kobiet.

Za najmniejsze uchybienie przy pracy byli bici i karani pozbawieniem pożywienia, które było i tak bardzo skąpe. Skutkiem tego byli stale głodni, wręcz chodzili opuchnięci z głodu.

W trakcie pracy robotników żydowskich na oddziałach produkcyjnych, pomocniczych i gospodarczych  wykonywano tzw. „listy śmierci”, czyli wykazy osób nieprzydatnych przy produkcji lotniczej. Listy były przekazywane do gestapo, które w Lasku Berdechowskim wykonywało egzekucje. Duże natężenie rozstrzeliwań było w okresie wybuchu epidemii tyfusu w obozie. Słabych i chorych rozstrzeliwano. Szacuje się, że w Lasku Berdechowskim pochowanych jest około 800 obywateli polskich narodowości żydowskiej, rozstrzelanych w tym miejscu lub przywiezionych martwych z obozu.

W 1943 r. w północno-zachodniej części obozu wydzielono niewielki teren obejmujący część baraku mieszkalnego. Był to obóz karny dla Polaków. Ta część ogrodzona była drutem kolczastym pod napięciem elektrycznym, z oddzielnym wejściem od strony zakładu. Przebywali w nim Polacy nieprzestrzegający przepisów o pracy lub podejrzani o sabotaż. Trzymano ich przez krótki czas, od dwóch do czterech tygodni, gdyż odpowiadali za mało znaczące przestępstwa.

W pierwszej fazie istnienia obozu dla Żydów i Polaków nadzór nad nim sprawowała straż

 przemysłowa Werkschutz. Od 1 września 1943 r. kierownictwo obozu przejęło SS Totenkopf (Trupie Główki), czyli formacja tworzona przez strażników obozów koncentracyjnych. W kwietniu 1944 r. obóz przekształcony został w obóz koncentracyjny, który podlegał obozowi w Płaszowie. Od tego czasu miał urzędową nazwę „Obóz pracy w Płaszowie, filia w Mielcu”. Mielecki obóz został zlikwidowany w dniu 24 lipca 1944 r. po nalocie samolotów amerykańskich na mielecką wytwórnię samolotów. Więźniowie zostali przewiezieni do obozów na terenie Rzeszy. Obecnie teren dawnego obozu jest zabudowany, ale pozostała betonowa brama obozu oraz od strony wschodniej pozostałości ogrodzenia obozu z zachowanym oryginalnym drutem kolczastym zawieszonym na izolatorach, które w okresie istnienia obozu były pod napięciem elektrycznym.

 

 

 

Andrzej Krempa

 

08/06.2021

    Zdjęcia poniżej: Stah Baumer

iskabelamalecka@gmail.com

www.mayn.shtetele.mielec.pl