„ Żydzi mieleccy podzielili los
innych żydowskich społeczności z miast i
osiedli okupowanej Polski. Ofiarami wojny oraz zaplanowanej przez Hitlera
eksterminacji padły całe rodziny, biedne i bogate, cieszące się poważaniem,
wpływami i rozlicznymi możliwościami. Dzisiaj spacerując po mieleckim Rynku,
nie wolno nam o tym zapomnieć”.
Andrzej Krempa, Sztetl Mielec. Z
historii mieleckich Żydów.
To jest dla niektórych niewątpliwie najbardziej wyczekiwana książka roku. Jestem jedną z osób, które czekały na nią niecierpliwie.
Zamierzeniem autora było, aby była
dostępna przed 80, okrągłą rocznicą deportacji mieleckich Żydów (9 marca 2022
roku), która to deportacja była pierwszą tego typu akcją w Generalnym
Gubernatorstwie w ramach „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej” (Akcji
Reinhardt).
Zagadnienie to jest zresztą w
opracowaniu Andrzeja Krempy „Sztetl Mielec. Z historii mieleckich Żydów” przedmiotem dość głębokiej analizy. Autor dowodzi, że Akcja Reinhardt miała swój
początek w Mielcu, a nie jak do tej pory sądzono wraz z uruchomieniem obozu
zagłady w Bełżcu i likwidacją getta lubelskiego (ta sama teza również znajduje
się w książce R. Saidel Mielec the stethl that became a nazi concentration camp i w części
„ Powiat Dębica”, autor Tomasz Frydel, opracowania Dalej jest noc pod redakcją Jana Grabowskiego i Barbary Engelking).
Z różnych przyczyn książka
ukazuje się kilka miesięcy po planowanej premierze, ale wciąż w roku kiedy tę
80 rocznicę obchodzimy.
Sztetl
Mielec opiera się o wydane wcześniej pozycje (Zagłada Żydów Mieleckich, wydanie
I i II, 2012, 2013 rok) i początkowo opracowanie to miało być III rozszerzonym
wydaniem tamtych pozycji. Ukazuje się jednak pod nowym, zmienionym tytułem, z
nową okładką, z uwagi na to, że jest nie tylko szeroko uzupełnione o nowe fakty, treści, ale
przede wszystkim nie odnosi się już tylko i wyłącznie do samej zagłady mieleckiej
społeczności żydowskiej. Jest również próbą opisania losów tej
społeczności od momentu pojawienia się w Mielcu pierwszych Żydów (1573 rok) do
czasów powojennych, kiedy to do Mielca powróciło kilkuset ocalałych.
Stąd tytuł " Sztetl Mielec" odnoszący się do języka jidysz (miasto, zbiorowisko zachowujące tradycyjną żydowską obyczajowość).
Czytelnicy
poprzednich wydań, zostaną pozytywnie zaskoczeni nie tylko wspaniałym doborem
zdjęć i zdecydowanie większą ich ilością w porównaniu do „Zagłady Żydów
Mieleckich”, ale wieloma nowymi faktami, doprecyzowaniem znacznej części poprzednich treści, a przede wszystkim
unikatowymi załącznikami, w postaci list, o stworzenie których nikt z
piszących wcześniej o mieleckich Żydach, się nie
pokusił.
Są to : Lista Osób Ocalałych z
powiatu mieleckiego, cząstkowa lista więźniów mieleckiego obozu pracy, lista osób płacących
podatki (w moim odczuciu ogromnie ciekawa
dla osób zainteresowanych tym jak wyglądał przedwojenny mielecki sztetl),
korespondencja przebywającego w obozach mielczanina Dawida Haara z osobami
przebywającymi po stronie aryjskiej. Dawid Haar był ocalałym z Holokaustu
dzięki Liście Schindlera, mężem zamordowanej 31 maja 1944 r. w tzw. mordzie chrząstowskim
Lei Haar. Więcej o Lei Haar:
https://maynshtetelemielec.blogspot.com/2021/05/1537rok-w-mielcu-osiedlaja-siepierwsi.html
Bardzo
ciekawe jeśli chodzi o poznawanie charakterystyki przedwojennego sztetla, są również fragmenty ze wspomnień nieznanego z nazwiska Żyda.
Książka
Andrzeja Krempy stanowi bezcenne, unikatowe świadectwo wielowiekowej obecności Żydów w Mielcu, ich wkładu w rozwój miasta, a
także jest zapisem zagłady, która dotknęła tę społeczność na skutek
zbrodniczego planu Hitlera.
Mam nadzieję, że stanie się nie
tylko niezbędnym materiałem dla pasjonatów lokalnej i nie tylko lokalnej
historii, ale stanie się również w pewnym sensie podręcznikiem dla mieleckich
nauczycieli chcących przybliżać swoim uczniom historię miasta.
Ufam, że książka
pozwoli na zaistnienie w szerszej, nie
tylko lokalnej świadomości faktu, że deportacja mieleckich Żydów była początkiem
Akcji Reinhardt na terenie Generalnego Gubernatorstwa.
Pamięć o
naszych żydowskich sąsiadach powinna być budowana na solidnym fundamencie.
Sztetl Mielec takim fundamentem jest.
Liczę na to, że stanie się też bezcennym źródłem
wiedzy dla potomków mieleckich Żydów. Dwa egzemplarze już „lecą” do Izraela:).
Z dużą
satysfakcją muszę zaznaczyć, co podkreślał zresztą sam Autor, że pojawienie się
wielu nowych faktów, które znalazły się w książce, to owoc dyskusji
prowadzonych w grupie Mayn Shtetele Mielec (dyskusje te skłoniły Andrzeja Krempę
do głębszej analizy niektórych zagadnień) oraz poszukiwań archiwalnych, które
od 3 lat prowadzimy. Dotyczy to przede wszystkim cmentarza żydowskiego przy
ulicy Traugutta i osób na nim pochowanych, ale nie tylko.
Zapewne nigdy nie
dowiedzielibyśmy się, że wojnę przetrwał jeden z członków pochodzącej z Jaślan
rodziny Allweissów (Fishel), którego to bracia byli ukrywani przez Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata małżeństwo Dudzików, gdyby
w maju tego roku nie napisała do nas
wnuczka Fishela, Ira, opowiadając nam historię swojego dziadka. Dzięki Irze,
jej dziadek został wpisany przez Andrzeja Krempę na Listę Ocalałych.
Kilka istotnych faktów zdołaliśmy ustalić niejako rzutem na taśmę, tuż przed ostateczną redakcją książki. Pomyślałam nawet, że może tak miało być, może książka musiała ukazać się z opóźnieniem, by mogły w niej znaleźć się dopowiedzenia losów np. Fishela Allewissa czy Matyldy Braun.
To ważne, bo grupa powstała właśnie po to, by stworzyć szeroką przestrzeń do dyskusji dla osób zainteresowanych tematem, oraz stać się miejscem gdzie pamięć będzie realnie przywracana między innymi poprzez opowiadanie o losach mieszkańców sztetla.
Na
podkreślenie zasługuje również fakt, że opracowanie jest dobrze zredagowane i pięknie wydane. Przyciąga
wzrok zdjęciem z okładki (autor: Wiktor
Jaderny, zbiory Muzeum Historii Fotografii Jadernówka), zawiera wiele
pięknych, interesujących fotografii.
Gratulacje Panie Andrzeju! Solidne, rzetelne i bardzo potrzebne opracowanie, którego przygotowanie to wiele lat żmudnej pracy.
Andrzej Krempa, Sztetl Mielec. Z
historii Mieleckich Żydów, Mielec 2022, Wydawca Samorządowe Centrum Kultury w
Mielcu Muzeum Getta Warszawskiego
Do nabycia w siedzibie Muzeum Historii Fotografii Jadernówka w Mielcu (którego to zespół również bardzo aktywnie uczestniczył w pracach nad książką) oraz Muzeum Regionalnym Pałacyk Oborskich w Mielcu (gdzie prowadzona będzie również sprzedaż wysyłkowa).
Izabela Sekulska
iskabelamalecka@gmail.com
Ogłoszenie 🙂
The book „Sztetl Mielec. Z historii mieleckich Żydów” by Andrzej Krempa is available for purchase at the Regional Museum in Mielec (Oborski Palace). Abroad shipping also available. To place an order, please contact us at the e-mail address
k.haptas@kultura.mielec.pl
Książka może być oczywiście wysylana w dowolne miejsce w kraju i za granicą🙂
Korzystajcie.
All those who would like to (financially) support the release of the English-language version of this publication please contact the author Andrzej Krempa
eldomex@eldomex.pl
Książka Andrzeja Krempy Sztetl Mielec. Z historii mieleckich Żydów jest do nabycia w Muzeum Regionalnym w Mielcu (Pałacyk Oborskich).
Możliwa jest również wysyłka książki za granicę.
Aby złożyć zamówienie należy kontaktować się na adres
k.haptas@kultura.mielec.pl
Wszystkich, którzy byliby zainteresowani wsparciem finansowym anglojęzycznego wydania książki, prosimy o kontakt z autorem Andrzejem Krempą na adres
eldomex@eldomex.pl
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz